Xe chiến đấu bộ binh (IFV) là phương tiện bọc thép kết hợp khả năng vận chuyển binh lính và hỗ trợ hỏa lực, giúp bộ binh tác chiến hiệu quả trong chiến tranh hiện đại. Được phát triển từ những năm 1960, Liên Xô nhận thấy cần một phương tiện bảo vệ binh lính khỏi vũ khí hạt nhân, hóa học, sinh học, đồng thời hỗ trợ hỏa lực. Kết quả là BMP-1, mẫu xe chiến đấu bộ binh đầu tiên trên thế giới, được sản xuất từ năm 1966 và trở thành biểu tượng của công nghiệp quốc phòng Liên Xô.
Ngày nay, IFV có mặt trong nhiều quân đội nhờ tính đa nhiệm. Chúng thực hiện các nhiệm vụ như hỗ trợ hỏa lực bộ binh, tuần tra, trinh sát, đột kích và chi viện cho xe tăng. Mặc dù giáp không quá dày, IFV đủ sức chống chịu đạn súng bộ binh và mảnh pháo. Các phiên bản hiện đại còn được trang bị giáp phản ứng nổ (ERA) và hệ thống phòng vệ chủ động. IFV thường mang pháo tự động cỡ 20-40mm, súng máy hạng nặng và tên lửa chống tăng, giúp đối phó với nhiều mục tiêu.
XCB-01 – Bước tiến mới trong hiện đại hóa quân đội Việt Nam
Trong bối cảnh IFV đóng vai trò quan trọng trong tác chiến hiện đại, Việt Nam cũng đã có những bước đi mạnh mẽ để làm chủ công nghệ này. XCB-01, mẫu xe chiến đấu bộ binh do Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng Việt Nam nghiên cứu và chế tạo, là một dấu mốc quan trọng trong quá trình hiện đại hóa lực lượng.
Dựa trên nền tảng BMP-1, XCB-01 sở hữu thiết kế có nhiều điểm tương đồng với mẫu xe Liên Xô cũ, nhưng đã được cải tiến để phù hợp hơn với điều kiện tác chiến của Quân đội Nhân dân Việt Nam. Xe có kích thước dài – rộng – cao lớn hơn BMP-1, giúp mở rộng khoang đổ bộ, tăng khả năng chuyên chở binh sĩ và trang bị.
XCB-01 trưng bày tại Triển lãm Quốc phòng quốc tế Việt Nam 2024.
Về khả năng phòng thủ, XCB-01 có khối lượng 14,78 tấn, nặng hơn so với 13,2 tấn của BMP-1, cho thấy giáp bảo vệ đã được tăng cường. BMP-1 vốn có thể chống đạn pháo 20mm hoặc súng máy 12,7mm từ khoảng cách 500m, trong khi XCB-01 có giáp viền xích dày tới 125mm, nâng cao khả năng bảo vệ phần xích – điểm yếu thường bị tấn công trên chiến trường. Dự kiến trong tương lai, mẫu xe này có thể được trang bị thêm giáp phản ứng nổ, giúp tăng sức chống chịu trước các loại vũ khí chống tăng hiện đại.
Một trong những điểm khác biệt dễ nhận thấy nhất của XCB-01 so với BMP-1 là tháp pháo. Nếu BMP-1 sử dụng tháp pháo hình nón cụt, thì XCB-01 lại có thiết kế đa giác góc cạnh, phù hợp với xu hướng phát triển hiện đại.
Trước đây, xe tăng T-54 và các dòng T-62, T-64, T-72, T-80 đều sử dụng tháp pháo bo tròn để tăng khả năng nảy đạn, giúp giảm lực xuyên phá từ đạn đối phương. Tuy nhiên, với sự phát triển của vũ khí chống tăng, thiết kế này dần được thay thế bằng tháp pháo đa giác, giúp tối ưu hóa khả năng bảo vệ mà không làm gia tăng trọng lượng quá mức.
Những nâng cấp này giúp XCB-01 tăng cường sức mạnh chiến đấu, nâng cao độ an toàn cho binh sĩ, đồng thời đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc tự chủ sản xuất khí tài quân sự của Việt Nam.
Sự phát triển mạnh mẽ của đạn pháo xe tăng và tên lửa chống tăng hiện đại đã khiến giáp thép đồng nhất trở nên lỗi thời. Dù có độ bền cao, loại giáp này lại quá nặng và vẫn không thể chống chịu trước các vũ khí có độ xuyên phá ngày càng mạnh. Thay vào đó, sự kết hợp giữa giáp composite và giáp phản ứng nổ (ERA) đang dần thay thế, mang lại khả năng bảo vệ tốt hơn mà không làm tăng khối lượng quá mức.
Thiết kế và sức mạnh nổi bật của XCB-01
Thiết kế tháp pháo bo tròn từng phổ biến trên các xe chiến đấu nhờ khả năng nảy đạn tốt, nhưng lại không phù hợp để lắp đặt giáp phản ứng nổ (ERA) hiệu quả. Xu hướng hiện đại đã chuyển sang thiết kế tháp pháo đa giác, giúp phân tán lực tác động của đạn đối phương tốt hơn. Nga cũng áp dụng xu hướng này trên các dòng xe tăng mới như T-90, T-14 Armata, minh chứng cho sự thay đổi trong thiết kế giáp bảo vệ.
XCB-01 cũng đi theo hướng cải tiến này, với tháp pháo đa giác thay thế thiết kế hình nón cụt của BMP-1. Ngoài khả năng phòng thủ tốt hơn, thiết kế mới còn tạo thêm không gian để lắp đặt hệ thống điện tử tiên tiến. Một trong những nâng cấp đáng chú ý là hệ thống cảnh báo laser kết hợp lựu đạn khói, giúp đánh lừa hệ thống dẫn đường laser của đối phương. Khi bị chiếu tia laser từ máy đo khoảng cách hoặc tên lửa dẫn đường, hệ thống sẽ ngay lập tức kích hoạt, tạo màn khói che khuất tầm nhìn đối phương.
XCB-01 được trang bị pháo chính cỡ 73mm với 40 viên đạn, cùng súng máy song song PTK 7,62mm với 2.000 viên đạn, và súng máy phòng không 12,7mm trên nóc tháp pháo với 200 viên đạn.
Bên cạnh đó, XCB-01 còn có khả năng trang bị hệ thống bảo vệ sinh - hóa - xạ. Hệ thống này sử dụng cảm biến phát hiện độc chất, cho phép xe tự động đóng kín cửa hầm khi phát hiện nguy cơ, đồng thời kích hoạt máy lọc không khí để loại bỏ khí độc, hạt phóng xạ hay vi khuẩn. Hệ thống áp suất dương bên trong xe cũng giúp ngăn chặn tác nhân độc hại xâm nhập, đảm bảo an toàn cho kíp lái.
Dù có giáp chắc chắn hơn, XCB-01 vẫn giữ nguyên động cơ 300 mã lực giống BMP-1. Do trọng lượng lớn hơn, tỷ lệ công suất trên khối lượng giảm nhẹ, nhưng nhờ hệ thống treo sáu bánh đỡ, xe vẫn đảm bảo khả năng cơ động tốt trên chiến trường. Xe có thể đạt 65km/h trên đường bằng, 45km/h trên địa hình phức tạp, và dễ dàng vượt qua chướng ngại tự nhiên như dốc cao 0,7m, hào rộng 2,5m hay dốc nghiêng tới 35 độ.
Đặc biệt, khả năng lội nước không cần chuẩn bị giúp XCB-01 thích nghi tốt với điều kiện địa hình Việt Nam, từ rừng núi đến sông ngòi vùng đồng bằng sông Cửu Long. Đây là ưu thế quan trọng so với các phương tiện nặng hơn, đòi hỏi công tác chuẩn bị phức tạp trước khi vượt sông.
Là một xe chiến đấu bộ binh (IFV), XCB-01 không chỉ tập trung vào khả năng phòng thủ mà còn phải có hỏa lực đủ mạnh để hỗ trợ bộ binh. Pháo chính P-73-01 cỡ 73mm, tương đương 2A28 Grom trên BMP-1, có thể tiêu diệt xe bọc thép nhẹ, công sự và bộ binh đối phương trong phạm vi tối đa 700m. Tuy nhiên, với các mục tiêu bọc giáp tốt hơn, xe được trang bị tên lửa chống tăng CTVN-18, phiên bản nâng cấp từ tên lửa 9M14 Malyutka của Liên Xô.
CTVN-18 đã cải tiến từ hệ thống điều khiển MCLOS dẫn bằng dây sang SACLOS bán tự động, giúp xạ thủ dễ dàng hơn khi tác chiến. Thay vì phải điều khiển thủ công toàn bộ đường bay của tên lửa, hệ thống sẽ tự động điều chỉnh đường ngắm, chỉ yêu cầu xạ thủ giữ mục tiêu trong tâm ngắm. Ngoài ra, CTVN-18 còn sử dụng đầu đạn liều nổ kép, có khả năng xuyên phá giáp phản ứng nổ (ERA) và lớp thép đồng nhất dày 750-800mm, đủ để xuyên thủng nhiều loại xe tăng hiện đại.
Tuy nhiên, hỏa lực mạnh chưa đủ, việc bắn trúng mục tiêu mới là yếu tố quyết định. Vì vậy, XCB-01 được trang bị kính ngắm quang điện tử 1PN22VN1, do Trung tâm Công nghệ Laser phát triển từ năm 2018 đến 2020. Hệ thống này gồm bốn kênh quan sát: kênh ngày, đo xa laser, ảnh nhiệt hồng ngoại và camera CCD, cho phép phát hiện mục tiêu trong phạm vi 2.000m, ngay cả trong điều kiện thời tiết bất lợi. Đây là điểm nâng cấp quan trọng giúp XCB-01 vượt trội hơn BMP-1 về khả năng quan sát và tác chiến từ xa.
Ngoài pháo chính và tên lửa, XCB-01 còn được trang bị súng máy đồng trục PKT 7,62mm và đại liên 12,7mm NSV gắn trên nóc xe. Đây là điểm khác biệt lớn so với BMP-1, giúp XCB-01 tăng cường khả năng phòng không cũng như đối phó hiệu quả với các phương tiện cơ giới hạng nhẹ. Hai bên hông xe vẫn giữ nguyên lỗ châu mai, cho phép binh lính trong khoang đổ bộ sử dụng vũ khí cá nhân để tấn công đối phương.
Dù sở hữu nhiều cải tiến, XCB-01 vẫn khó có thể sánh ngang với các dòng IFV tối tân như BMP-3 của Nga, ZBD-04 của Trung Quốc hay M2 Bradley của Mỹ. Pháo nòng trơn 73mm, vốn được thiết kế từ thập niên 1960, không còn hiệu quả để chống lại xe tăng hiện đại. Điều này đã được chứng minh trong các cuộc xung đột như chiến tranh Yom Kippur (1973) và chiến tranh Liên Xô – Afghanistan (1979), khi BMP-1 bộc lộ rõ điểm yếu trước xe tăng có giáp dày hơn.
Nhận thấy điều này, Liên Xô đã thay thế pháo 73mm bằng pháo tự động 30mm, giúp nâng cao tốc độ bắn, tầm bắn và khả năng xuyên giáp. Hệ thống này được trang bị trên các mẫu IFV sau này như BMP-2, BMP-3 và các thiết kế phương Tây như M2 Bradley.
Đối với XCB-01, dù vẫn còn một số hạn chế, mẫu xe này vẫn là một bước tiến quan trọng trong quá trình hiện đại hóa quốc phòng của Việt Nam. Trong tương lai, việc nâng cấp pháo chính, tích hợp hệ thống điều khiển hỏa lực hiện đại và cải thiện cơ chế phóng tên lửa sẽ giúp XCB-01 bắt kịp với xu hướng chiến tranh hiện đại. Đây cũng là hướng đi quan trọng nếu Việt Nam muốn đảm bảo lực lượng xe chiến đấu bộ binh có thể đáp ứng tốt hơn các tình huống tác chiến thực tế.
Khả năng tác chiến của XCB-01 trong quân đội Việt Nam
Một câu hỏi được nhiều người quan tâm là liệu việc Quân đội Nhân dân Việt Nam tiếp tục sử dụng mẫu xe chiến đấu bộ binh (XCB-01) dựa trên thiết kế từ những năm 1960 có hợp lý? Để trả lời, cần xem xét các yếu tố như địa hình tác chiến, chiến lược quân sự và hiệu quả kinh tế.
Lục quân Việt Nam bao gồm 7 quân khu, trong đó 5 quân khu có địa hình đồi núi phức tạp, còn quân khu 9 và một phần quân khu 7 thuộc vùng đồng bằng sông Cửu Long với hệ thống kênh rạch chằng chịt. Những khu vực này khó cho xe tăng hạng nặng di chuyển và triển khai tác chiến. Các đối thủ tiềm tàng cũng gặp khó khăn tương tự. Khi thiếu xe tăng chủ lực, nhu cầu vũ khí chống tăng giảm. XCB-01 với bánh xích và trọng lượng nhẹ giúp di chuyển linh hoạt trên địa hình gồ ghề và có thể lội nước mà không cần cầu phao, rất phù hợp với vùng đồng bằng sông Cửu Long.
Chiến lược tác chiến của Việt Nam kết hợp giữa “phân tán” và “tập trung” lực lượng. XCB-01 hỗ trợ tốt cho chiến thuật này nhờ thiết kế gọn nhẹ và khả năng cơ động cao, giúp bộ binh dễ dàng di chuyển trên nhiều loại địa hình.
Phối hợp giữa bộ binh và phương tiện cơ giới là yếu tố quan trọng trong tác chiến hiện đại. IFV như XCB-01 không chỉ vận chuyển quân mà còn hỗ trợ hỏa lực và bảo vệ binh sĩ trong các đợt tấn công hay phòng thủ. Điều này giúp nâng cao hiệu quả chiến đấu mà không phụ thuộc vào xe tăng chiến đấu chủ lực.
Một yếu tố quan trọng là chi phí vận hành và bảo trì. Những vũ khí hiện đại như xe tăng T-90S từ Nga có chi phí cao, trong khi XCB-01 có chi phí vận hành thấp nhờ thiết kế đơn giản và dễ bảo trì. Việc tự sản xuất phương tiện này giúp giảm chi phí nhập khẩu linh kiện và giảm sự phụ thuộc vào công nghệ nước ngoài.
Trong bối cảnh vũ khí chống tăng cá nhân như FGM-148 Javelin, RPG-30 và UAV ngày càng trở thành mối đe dọa, việc đầu tư quá nhiều vào xe tăng chiến đấu chủ lực đắt đỏ có thể tiềm ẩn rủi ro. Việc phát triển phương tiện như XCB-01 có thể là một lựa chọn hợp lý hơn về chi phí và hiệu quả tác chiến.
XCB-01 thu hút sự chú ý nhờ là sản phẩm do ngành công nghiệp quốc phòng Việt Nam tự nghiên cứu và sản xuất.
Trong chiến tranh phi đối xứng, các đơn vị cơ động cao có thể tận dụng địa hình để chống lại lực lượng hùng mạnh hơn. XCB-01 với tính cơ động và khả năng bảo trì tốt sẽ có lợi thế hơn xe tăng hạng nặng, dễ trở thành mục tiêu cho vũ khí chống tăng.
Ngoài chiến tranh tổng lực, trong các tình huống xung đột cường độ thấp, chiến dịch chống nổi dậy hay gìn giữ an ninh, IFV như XCB-01 sẽ rất hữu ích. Ví dụ, trong khu vực Tây Nguyên, XCB-01 có thể cơ động nhanh chóng để hỗ trợ lực lượng an ninh đối phó với nổi dậy hoặc khủng bố cục bộ, giúp kiểm soát tình hình hiệu quả mà không cần triển khai lực lượng lớn.
Việc tự sản xuất IFV giúp Việt Nam giảm chi phí, duy trì lực lượng và làm chủ công nghệ cốt lõi trong chế tạo khí tài quân sự. Khi ngành công nghiệp quốc phòng toàn cầu bị ảnh hưởng bởi trừng phạt và hạn chế xuất khẩu, việc giảm phụ thuộc vào nhà cung cấp nước ngoài là một yếu tố chiến lược quan trọng.
Tự chủ công nghệ quốc phòng – Hướng đi chiến lược
Khả năng tự chủ công nghệ cho phép Việt Nam có thể chủ động trong bảo dưỡng, nâng cấp và sản xuất theo nhu cầu thực tế, đảm bảo lực lượng quân đội luôn có phương tiện phù hợp với điều kiện tác chiến trong nước. Đây không chỉ là một bước tiến trong hiện đại hóa quốc phòng mà còn là một cột mốc quan trọng trong sự phát triển của khoa học – công nghệ quân sự Việt Nam.
Dù còn những hạn chế so với các dòng IFV tối tân trên thế giới, XCB-01 vẫn là một nền tảng quan trọng để các kỹ sư Việt Nam tiếp tục phát triển những phiên bản tiên tiến hơn trong tương lai. Việc nghiên cứu và sản xuất mẫu xe này không chỉ giúp Việt Nam có một phương tiện phù hợp với điều kiện tác chiến mà còn nâng cao năng lực sáng tạo, tích lũy kinh nghiệm và xây dựng đội ngũ chuyên gia quốc phòng trong nước.
Trong thời gian tới, XCB-01 sẽ còn trải qua nhiều thử nghiệm và có thể tiếp tục được cải tiến để đáp ứng tốt hơn các yêu cầu thực tế. CD Media hy vọng rằng đây sẽ chỉ là khởi đầu cho một loạt những sản phẩm "Made in Vietnam" khác, góp phần củng cố sức mạnh quốc phòng và khẳng định vị thế của Việt Nam trên bản đồ công nghiệp quân sự thế giới.
