Từ lính cách mạng đến quyền lực tuyệt đối
Sinh năm 1952 tại Tbong Khmum, Campuchia, Hun Sen bắt đầu cuộc đời chính trị của mình từ một người lính cách mạng bình thường. Tuy nhiên, trong bối cảnh đất nước bị tàn phá bởi Khmer Đỏ, ông đã có những bước đi táo bạo mà ít người có thể ngờ tới. Sau khi chứng kiến sự tàn bạo của chế độ Pol Pot, Hun Sen đã quyết định bỏ trốn sang Việt Nam vào năm 1977, qua một chuyến vượt biên đầy hiểm nguy, mang theo hy vọng xây dựng một mặt trận kháng chiến chống lại chế độ diệt chủng.
Không chỉ vượt qua một bãi mìn dài 200m, Hun Sen còn phải đối mặt với sự nghi ngờ từ chính các đồng minh Việt Nam, những người không tin vào khả năng của một trung đoàn trưởng 25 tuổi. Sau những cuộc thẩm vấn căng thẳng, ông đã chứng minh được năng lực và được Việt Nam hỗ trợ thành lập lực lượng vũ trang đầu tiên của cách mạng Campuchia. Với sự hỗ trợ của quân tình nguyện Việt Nam, Hun Sen đã lật đổ Khmer Đỏ và xây dựng lại đất nước. Sau chiến thắng này, ông nhanh chóng thăng tiến trong chính trường, từ Bộ trưởng Ngoại giao lên Phó Thủ tướng và cuối cùng trở thành Thủ tướng Campuchia năm 1985, khi mới 33 tuổi.
Ông Hun Sen vào những năm 1980.
Với chiến lược sử dụng các trí thức trẻ và quan hệ mật thiết với Liên Xô, Hun Sen đã đưa Campuchia vượt qua khủng hoảng và phát triển mạnh mẽ. Tuy nhiên, với việc phải đối mặt với sự cô lập và khó khăn kinh tế, ông đã tìm kiếm các giải pháp chính trị để khôi phục quốc gia, đặc biệt là việc bình thường hóa quan hệ với Trung Quốc và rút quân tình nguyện Việt Nam khỏi Campuchia. Những bước chuyển trong chính trị Campuchia đã mở ra cơ hội cứu vãn đất nước khỏi tình trạng hỗn loạn. Mặc dù cuộc chiến chủ yếu diễn ra giữa chính phủ Hun Sen và Khmer Đỏ, nhưng lúc đó đất nước còn tồn tại đến bốn phe phái chính trị lớn: phe Bảo Hoàng của Hoàng thân Sihanouk, phe dân tộc chủ nghĩa của Son Sann, cùng Khmer Đỏ và chính phủ Hun Sen.
Trong bối cảnh đó, hai phe Hun Sen và Sihanouk trở nên nổi bật. Đến năm 1988, bốn bên đã đồng ý tổ chức hội nghị hòa bình tại Indonesia, dẫn đến ba vòng đàm phán. Cuối cùng, vào ngày 23 tháng 10 năm 1991, đại diện của bốn bên cùng 18 quốc gia ký Hiệp định Paris, chính thức kết thúc cuộc nội chiến tại Campuchia. Với mục tiêu tìm kiếm giải pháp hòa bình nhưng cũng bảo vệ quyền lực, Hun Sen đã phải đối mặt với sự kiên quyết của Sihanouk về việc cho Khmer Đỏ một vị trí trong chính phủ liên hiệp. Mặc dù phản đối, Hun Sen hiểu rằng Hoàng thân vẫn còn ảnh hưởng mạnh mẽ với người dân. Vì vậy, chính phủ liên hiệp được thành lập, trong đó Khmer Đỏ vẫn có hai ghế trong Hội đồng Nhà nước Tối cao, nhưng Hun Sen đã có một kế hoạch riêng để loại bỏ ảnh hưởng của họ.
Trước khi hội nghị Paris diễn ra, Hun Sen và Sihanouk đã ký một thỏa thuận, cam kết trung lập và không liên kết với bất kỳ đảng phái chính trị nào. Đây là bước đi chiến lược để ngăn chặn sự liên kết giữa Khmer Đỏ và phe Hoàng thân, đồng thời tạo điều kiện để Hun Sen tiêu diệt từng thế lực sau này. Vào cuộc bầu cử chính phủ liên hiệp năm 1993, Đảng Bảo Hoàng và Đảng của Hun Sen giành đa số ghế trong Quốc hội. Hoàng tử Ranariddh, con trai của Sihanouk, trở thành Thủ tướng thứ nhất, còn Hun Sen giữ chức Thủ tướng thứ hai. Tuy nhiên, sự hợp tác giữa hai đảng không kéo dài lâu. Mặc dù cả hai đảng tuyên bố hợp tác, mỗi bên vẫn giữ lực lượng quân sự riêng và kiểm soát các khu vực khác nhau trong chính quyền.
Khi Đảng Nhân dân Campuchia (CPP) của Hun Sen ngăn cản việc đưa người của Đảng Bảo Hoàng vào các cơ sở, Hoàng thân yêu cầu chia sẻ quyền lực công bằng. Tuy nhiên, khi yêu cầu không được đáp ứng, Ranariddh đã quay lại liên kết với phe đối lập, bao gồm cả Khmer Đỏ, và cố gắng cung cấp vũ khí cho lực lượng của mình. Hậu quả là cuộc đụng độ lớn xảy ra tại Phnom Penh, và CPP giành chiến thắng. Ranariddh phải sống lưu vong, tạo cơ hội cho Hun Sen loại bỏ hoàn toàn ảnh hưởng của Khmer Đỏ trong chính quyền.
Con đường dẫn đến quyền lực tuyệt đối của Hun Sen đã mở rộng. Như một cựu quan chức của CPP nhận xét, Hun Sen là người luôn biết thích nghi với mọi hoàn cảnh miễn là có lợi cho bản thân. Không tin vào một tư tưởng nào ngoài lợi ích cá nhân, ông đã xây dựng một đế chế bất khả xâm phạm tại Campuchia.
Đế chế kinh tế của gia tộc Hun Sen
Trong suốt 38 năm, Hun Sen đã xây dựng một đế chế kinh tế hùng mạnh cho gia đình mình tại Campuchia. Gia tộc này hiện sở hữu hơn 114 công ty lớn nhỏ, với tổng giá trị lên tới 200 triệu USD, chi phối gần như toàn bộ ngành hàng thiết yếu trong nước. Sự thành công này không chỉ nhờ vào chiến lược kinh doanh mà còn bởi khả năng khai thác lỗ hổng pháp lý. Một ví dụ điển hình là việc không phát hành cổ phiếu, giúp hàng loạt công ty liên kết với gia đình Hun Sen tránh được kiểm toán, giữ kín những khoản lợi nhuận khổng lồ.
Ngoài ra, gia đình ông còn tận dụng các tổ chức từ thiện để che giấu tài sản. Bun Ranny, phu nhân của Hun Sen, hiện là chủ tịch Cambodia Red Cross (CRC), và 71% trong tổng thu nhập 27,8 triệu USD của tổ chức này đến từ Hun Sen và các đối tác của gia đình. Việc muốn điều tra tài sản của Hun Sen sẽ đối mặt với những rào cản khổng lồ. Con trai ông, Hun Manith, giữ chức Tư lệnh Cục Tình báo, sẽ ngăn chặn mọi động thái bất lợi, trong khi anh trai Hun Neng, Chủ tịch Ủy ban chống tham nhũng, kiểm soát mọi cuộc điều tra.
Hun Manith, con trai của Hun Sen, hiện giữ chức Tư lệnh Cục Tình báo.
Nhờ vào những cuộc hôn nhân chính trị, các con của ông đã kết hôn với những người có quyền lực trong quân đội, cảnh sát và các tập đoàn lớn, giúp gia đình củng cố sức mạnh chính trị. Mối quan hệ của Hun Sen với doanh nghiệp Trung Quốc cũng giúp gia tộc ông duy trì sự ảnh hưởng sâu rộng, trong đó có những dự án trị giá hàng tỷ USD được triển khai mà không gặp trở ngại. Với những chiến lược này, quyền lực của gia tộc Hun Sen vẫn vững mạnh và không có dấu hiệu suy giảm.
Chiến lược củng cố quyền lực qua các thập kỷ
Vào cuộc bầu cử năm 2023, khi đã bước sang tuổi 71, Hun Sen nhận thấy đã đến lúc chuẩn bị trao lại quyền lực cho con trai cả, Hun Manet. Để đảm bảo sự chuyển giao quyền lực diễn ra suôn sẻ và gia tộc Hun Sen tiếp tục duy trì sức mạnh, một chiến lược được thực hiện với những bước đi đầy tính toán.
Đầu tiên, Hun Sen loại bỏ đối thủ từ các phe phái đối lập, buộc họ vào những cáo buộc như phản quốc hay thông đồng với tổ chức nước ngoài để lật đổ chính quyền. Điều này đã khiến cuộc bầu cử trở thành cuộc đua một chiều, hoàn toàn nghiêng về phía Hun Manet. Tuy nhiên, ngay cả khi giành chiến thắng, Hun Manet vẫn phải đối mặt với khó khăn, bởi ông còn quá trẻ và thiếu kinh nghiệm thực tiễn để thuyết phục các lãnh đạo lâu năm trong Đảng Nhân dân Campuchia (CPP).
Hun Manet gặp khó khăn vì còn trẻ và thiếu kinh nghiệm để thuyết phục các lãnh đạo lâu năm trong Đảng CPP.
Để đảm bảo sự nghiệp chính trị của con trai mình, Hun Sen đã thực hiện một sự sắp xếp tài tình. Khi từ chức Thủ tướng, Hun Sen đảm bảo rằng các bộ trưởng đương nhiệm sẽ cùng xuống theo ông, đặc biệt là những vị trí nhạy cảm như Bộ Quốc phòng và Bộ Nội vụ, để nhường chỗ cho những người trong gia đình và đồng minh thân cận. Chiến lược cuối cùng là việc Hun Sen không hoàn toàn từ bỏ chính trường. Ông vẫn tiếp tục giữ cương vị Chủ tịch Thượng viện, một cơ quan có tầm quan trọng trong nền chính trị Campuchia. Quyền lực của ông không những không giảm đi mà còn toàn diện hơn, khi ông tiếp tục kiểm soát cả lĩnh vực công và tư, tạo ra một hệ thống quyền lực vững mạnh khó có thể phá vỡ.
Sau khi bộ máy lãnh đạo được kiện toàn, Hun Sen đã phát biểu: "Tôi sẽ không đi đâu cả", khẳng định sự kiểm soát không hề suy giảm của gia tộc mình. Với chiến lược này, gia tộc Hun Sen vẫn nắm giữ quyền lực toàn diện và tiếp tục tác động mạnh mẽ đến mọi hoạt động chính trị, kinh tế tại Campuchia.
Lợi ích và hệ lụy của chế độ gia đình trị
Mặc dù thường xuyên bị các quốc gia phương Tây chỉ trích về vi phạm nhân quyền, tự do ngôn luận và tự do bầu cử, nhưng nhìn từ bên trong Campuchia, việc Hun Sen duy trì quyền lực lại đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định khu vực trong suốt 4 thập kỷ qua. Đảng Cứu quốc Campuchia (CNRP), với chính sách đối ngoại cực đoan, đặc biệt là với các quốc gia láng giềng như Việt Nam, sẽ tạo ra bất ổn nếu thay thế Hun Sen.
Mặt khác, quan hệ mật thiết với Trung Quốc của gia đình Hun Sen mang lại nhiều lợi ích kinh tế cho Campuchia. Với nguồn vốn dồi dào từ Trung Quốc, cơ sở hạ tầng của Campuchia đã được cải thiện rõ rệt trong những năm gần đây. Những dự án nổi bật như đường cao tốc Phnom Penh - Sihanoukville trị giá 2 tỷ USD và Sân bay Siem Reap - Angkor mới với tổng chi phí khoảng 1,1 tỷ USD, hiện là sân bay lớn nhất Campuchia, không thể phủ nhận sự đóng góp của Hun Sen trong sự phát triển kinh tế của đất nước.
Tuy nhiên, một chế độ gia đình trị kéo dài như vậy chắc chắn sẽ mang đến những hệ lụy lâu dài, khiến việc duy trì quyền lực của ông trở thành con dao hai lưỡi đối với tương lai chính trị của Campuchia. Chính sách phát triển kinh tế của Campuchia dưới thời Hun Sen đã dẫn đến sự hình thành của các khu tự trị, tạo ra một nguồn thu đáng kể cho chính phủ. Tuy nhiên, mặt trái của nó là sự gia tăng các vấn nạn nghiêm trọng như buôn người, lừa đảo và buôn lậu, những vấn đề đang làm ảnh hưởng trực tiếp đến vị thế và hình ảnh của quốc gia. Dù vậy, khi lên nắm quyền, Hun Manet đã tuyên bố sẽ xóa bỏ các vấn nạn này dọc biên giới, nhưng đây vẫn là một thách thức phức tạp đối với chính quyền hiện tại.
Thêm vào đó, sự phụ thuộc kinh tế ngày càng lớn vào Trung Quốc đã bắt đầu bộc lộ những tác hại rõ rệt. Đến đầu năm 2023, nợ công của Campuchia đạt 10,27 tỷ USD, trong đó Trung Quốc là chủ nợ lớn nhất với khoảng 3,9 tỷ USD. Các khoản đầu tư vào Sihanoukville cùng với sự phát triển các sòng bạc đã làm gia tăng tội phạm, trong khi sự hiện diện đông đảo của du khách Trung Quốc khiến người dân Campuchia ngày càng cảm thấy bất mãn, với hơn 1/5 dân số là người nước ngoài, ảnh hưởng đến bản sắc địa phương và gây lo ngại về an ninh xã hội.
Mặc dù phải đối mặt với nhiều cáo buộc và chỉ trích, Hun Sen đã nắm quyền liên tục suốt 38 năm và giờ là sự tiếp nối quyền lực của Hun Manet, khẳng định rằng đế chế gia tộc Hun Sen vẫn sẽ tồn tại lâu dài, vững vàng trong chính trường Campuchia.
