Mảnh ghép địa chính trị quan trọng của Moscow
Chechnya, vùng đất với lịch sử đấu tranh dai dẳng vì độc lập, chưa bao giờ là bài toán dễ giải đối với các nhà lãnh đạo Nga. Từ thời Sa hoàng, qua giai đoạn Liên Xô, cho đến Liên bang Nga hiện tại, Chechnya luôn là một thách thức không nhỏ. Quá khứ còn in đậm thất bại đau đớn của quân đội Nga trong Chiến tranh Chechnya lần thứ nhất dưới thời Boris Yeltsin, cho thấy vùng đất này không phải là "món ăn dễ nuốt".
Mọi thứ chỉ thay đổi khi Vladimir Putin lên nắm quyền. Với kế hoạch cứng rắn và sự phối hợp chặt chẽ với gia tộc Kadyrov – đặc biệt là Ramzan Kadyrov – Chechnya dần được đưa vào khuôn khổ. Được bổ nhiệm đứng đầu nước cộng hòa khi chỉ mới 30 tuổi, Ramzan nhanh chóng củng cố quyền lực, kiểm soát mọi lĩnh vực từ chính trị, quân sự đến kinh tế. Dưới sự lãnh đạo của Kadyrov, Chechnya không chỉ ổn định sau những năm tháng xung đột mà còn trở thành đồng minh trung thành của Moscow. Chính sự hỗ trợ từ Chechnya trong các chiến dịch quân sự đã giúp Kadyrov được trao tặng danh hiệu Anh hùng Nga và quân hàm thượng tướng.
Sự ưu ái đặc biệt từ Điện Kremlin dành cho Chechnya và gia tộc Kadyrov cho thấy vùng đất nhỏ bé này có ý nghĩa chiến lược quan trọng. Vậy điều gì khiến Moscow không thể xem nhẹ Chechnya? Chechnya, với vị trí nằm ở trung tâm khu vực Bắc Caucasus, không chỉ kết nối Nga với Trung Á mà còn tạo ra tuyến đường thuận lợi hướng đến Trung Đông. Là một điểm trung chuyển quan trọng trên con đường tơ lụa xưa, Chechnya kiểm soát các tuyến giao thương huyết mạch giữa Đông Á, Trung Đông và châu Âu.
Dưới thời Vladimir Putin, Chechnya được kiểm soát nhờ kế hoạch cứng rắn và sự hợp tác với gia tộc Kadyrov.
Vùng đất này còn nằm giữa hai vùng biển chiến lược: Biển Đen – cánh cửa ra Địa Trung Hải, và Biển Caspi – nguồn tài nguyên dầu khí dồi dào kết nối Nga với Trung Á. Hệ thống đường ống dẫn dầu và trung tâm lọc dầu Grozny cũng góp phần khẳng định vai trò năng lượng quan trọng của Chechnya. Về quân sự, Chechnya được ví như "cánh cửa phía Nam" bảo vệ lãnh thổ Nga trước những mối đe dọa từ Trung Đông. Với lực lượng bán quân sự tinh nhuệ Kadyrovtsy, do Ramzan Kadyrov lãnh đạo, Chechnya không chỉ đảm bảo an ninh nội địa mà còn hỗ trợ đắc lực trong các chiến dịch quân sự, đặc biệt là tại Ukraine.
Cuối cùng, Chechnya là biểu tượng của sự toàn vẹn lãnh thổ và thành công của Moscow trong việc khôi phục kiểm soát sau chiến tranh ly khai. Đối với Vladimir Putin, giữ vững Chechnya không chỉ mang ý nghĩa chiến lược mà còn là minh chứng cho cam kết bảo vệ chủ quyền và năng lực lãnh đạo của ông.
Con dao hai lưỡi trong quan hệ Kadyrov – Moscow
Chechnya, dù đóng vai trò quan trọng trong chiến lược của Moscow, vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro đáng lo ngại. Sự khác biệt về sắc tộc và tôn giáo khiến vùng đất này trở thành điểm nóng dễ bùng phát bất ổn. Với 96,4% dân số là người Chechen bản địa theo Hồi giáo dòng Sunni, trong khi người Nga và Chính thống giáo chỉ chiếm thiểu số, khát vọng ly khai vẫn âm ỉ trong lòng một bộ phận người dân.
Phong trào thánh chiến ly khai như Caucasus Emirate, tàn dư của IS, hay các nhóm chống phá lưu vong là những mối đe dọa dai dẳng. Dù chính quyền Ramzan Kadyrov đã trấn áp phần nào, nhưng nguy cơ vẫn chưa bị triệt tiêu hoàn toàn. Đặc biệt, sự tham gia của các chiến binh ly khai vào chiến sự ở Donbass càng làm gia tăng thách thức cho Moscow.
Nếu tình hình vượt tầm kiểm soát, không chỉ chiến tranh có thể quay lại Chechnya, mà một hiệu ứng domino đòi ly khai ở các khu vực khác như Dagestan hay Ingushetia có thể xảy ra, đe dọa trực tiếp đến sự toàn vẹn lãnh thổ của Nga.
Ngoài ra, nguy cơ khủng bố vẫn là "thùng thuốc nổ" tiềm ẩn tại Chechnya. Những vụ tấn công đẫm máu, như vụ khủng bố tại Grozny năm 2014, cho thấy mối đe dọa này chưa hề biến mất. Thêm vào đó, sự trở về của những thanh niên từng gia nhập IS trong giai đoạn 2014–2016 tiếp tục đẩy Nga vào tình thế khó khăn, khi bóng ma khủng bố có thể bùng phát bất cứ lúc nào.
Thách thức tiềm ẩn từ lòng trung thành
Chechnya, mặc dù ổn định phần nào dưới sự lãnh đạo của Ramzan Kadyrov, vẫn ẩn chứa những rủi ro lớn đối với Moscow. Mối lo ngại không chỉ đến từ các phong trào ly khai hay chủ nghĩa khủng bố đang tiềm ẩn, mà còn xuất phát từ chính người lãnh đạo Chechnya – Ramzan Kadyrov.
Tổng thống Nga Vladimir Putin gặp Ramzan Kadyrov tại Điện Kremlin ở Moscow, Nga ngày 19 tháng 4 năm 2017.
Dù giữ vững được vùng biên cương phía Nam và luôn sẵn sàng hỗ trợ quân sự cho Nga tại hải ngoại, lòng trung thành của Kadyrov đối với Moscow không phải vô điều kiện. Kadyrov và chính quyền Chechnya có mối quan hệ chặt chẽ với Kremlin, phần lớn nhờ vào nguồn viện trợ tài chính khổng lồ từ Moscow. Trong năm 2020, Chechnya đã nhận được 125,6 tỷ rubles (khoảng 1,6 tỷ USD), với tổng số viện trợ hàng năm lên tới 3,8 tỷ USD. Những khoản tiền này không chỉ giúp phát triển Chechnya mà còn duy trì lực lượng quân sự trung thành với Kadyrov, bao gồm cả lực lượng đặc nhiệm Kadyrovtsy.
Ngoài yếu tố tài chính, mối quan hệ cá nhân giữa Kadyrov và Tổng thống Putin đóng một vai trò quan trọng trong sự trung thành của người đứng đầu Chechnya. Putin không chỉ là người đã mang lại hòa bình cho Chechnya sau các cuộc chiến tranh tàn khốc, mà còn là người bảo vệ và trao quyền cho Kadyrov khi ông mới chỉ 30 tuổi. Tình cảm và sự bảo trợ này đã giúp Kadyrov củng cố quyền lực tại Chechnya, đồng thời duy trì sự ổn định trong khu vực.
Tuy nhiên, nếu Moscow cắt đứt viện trợ tài chính hoặc nếu Putin không còn tại vị, Kadyrov sẽ mất đi nguồn lực quan trọng để duy trì quyền lực tại Chechnya. Điều này có thể dẫn đến sự trỗi dậy của các phe đối lập, tạo cơ hội cho bạo lực, khủng bố và thậm chí là nội chiến giữa các phe phái. Đây là một viễn cảnh mà Moscow không hề mong muốn, vì nó sẽ đẩy Chechnya trở lại tình trạng hỗn loạn và bất ổn, làm suy yếu không chỉ khu vực này mà còn là toàn vẹn lãnh thổ của Nga.
Tương lai Chechnya: Bài toán khó cho Điện Kremlin
Chechnya là một phần đất chiến lược quan trọng đối với Moscow, nhưng với tình hình hiện tại, các nhà lãnh đạo Nga có lý do để lo ngại về tương lai của khu vực này. Mối quan hệ giữa Ramzan Kadyrov và Tổng thống Putin là yếu tố chủ chốt giúp duy trì sự ổn định tại Chechnya. Tuy nhiên, với sự lão hóa của Putin, khi ông đã 72 tuổi, các tính toán của Moscow đối với Chechnya sẽ phải thay đổi trong tương lai gần.
Chechnya bất ổn hay Kadyrov ly khai đều có thể gây bất lợi lớn cho chiến lược của Nga.
Nếu Putin rời nhiệm, mối quan hệ cá nhân giữa Kadyrov và Putin có thể không còn giữ được như trước. Kadyrov, dù là một đồng minh mạnh mẽ của Moscow, có thể không cảm thấy nghĩa vụ trung thành với một người kế nhiệm khác. Điều này sẽ mở ra một loạt vấn đề cho Nga, khi không còn bảo trợ chính trị và tài chính từ Kremlin, Kadyrov có thể xem xét những chiến lược mới để bảo vệ quyền lợi cá nhân và Chechnya, bao gồm cả khả năng đòi hỏi tự trị.
Viễn cảnh này, dù chưa xảy ra, sẽ tạo ra một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng cho Moscow. Nếu Chechnya trở lại với tình trạng bất ổn, hoặc nếu Kadyrov quyết định đi theo con đường ly khai, khu vực này sẽ biến thành một yếu tố bất lợi trong chiến lược của Nga.
Tổng kết lại, Chechnya có thể là một quân cờ quan trọng cho Moscow trong bàn cờ địa chính trị toàn cầu, nhưng cũng có thể trở thành một "gót chân Achilles" nếu không kiểm soát tốt mối quan hệ với Kadyrov. Sự thay đổi trong lãnh đạo hoặc sự mất lòng trung thành của Kadyrov sẽ gây ra một thách thức nghiêm trọng đối với sự ổn định và ảnh hưởng của Nga, đặc biệt trong bối cảnh một thế giới đang ngày càng biến động và phức tạp.
