Dấu chân nghệ thuật của Van Gogh
Vincent Willem van Gogh, một trong những danh họa kiệt xuất của thế kỷ 19, sinh ngày 30 tháng 3 năm 1853 tại Groot-Zundert, Hà Lan, trong một gia đình sùng đạo với cha là mục sư Tin Lành. Ông bắt đầu sự nghiệp tại công ty kinh doanh nghệ thuật Goupil & Cie, nơi ông tiếp xúc với nhiều tác phẩm hội họa nổi tiếng, nhưng công việc này không kéo dài lâu. Sau đó, Van Gogh chuyển sang làm nhà truyền giáo tại Bỉ, nơi ông sống giữa những người lao động nghèo khổ – trải nghiệm đã khắc sâu vào tâm hồn và ảnh hưởng lớn đến nghệ thuật của ông. Đến năm 1880, được sự hỗ trợ từ em trai Theo, ông quyết định dành trọn cuộc đời để theo đuổi hội họa, tự học và không ngừng sáng tạo dù đối mặt với vô vàn khó khăn.
Hành trình nghệ thuật của Van Gogh trải qua nhiều giai đoạn khác biệt. Ban đầu, ông chịu ảnh hưởng từ trường phái hiện thực, tập trung khắc họa cuộc sống khổ cực của tầng lớp lao động qua các gam màu tối, như trong tác phẩm "Những người ăn khoai tây" (1885). Khi đến Paris, ông chịu tác động mạnh mẽ từ trường phái ấn tượng, chuyển sang sử dụng màu sắc tươi sáng, đồng thời tìm thấy cảm hứng từ nghệ thuật Nhật Bản, đặc biệt là Ukiyo-e, giúp định hình phong cách cá nhân. Thời kỳ đỉnh cao sáng tạo của ông là tại Arles, nơi những nét cọ dày và xoáy đặc trưng ra đời, mang lại cảm giác sống động và đầy nội lực trong các tác phẩm.
Trong suốt cuộc đời ngắn ngủi 37 năm, Van Gogh đã để lại hơn 2.100 tác phẩm, bao gồm gần 860 bức tranh sơn dầu. Những kiệt tác như "Đêm đầy sao", "Hoa hướng dương", và "Cánh đồng lúa mì và cây bách" đã trở thành biểu tượng bất hủ của nghệ thuật. Dù chỉ bán được một số ít tác phẩm khi còn sống, sau khi qua đời, ông được vinh danh là một trong những họa sĩ vĩ đại nhất lịch sử. Tác phẩm của ông không chỉ ảnh hưởng sâu sắc đến các trường phái nghệ thuật thế kỷ 20 mà còn tiếp tục truyền cảm hứng cho hàng triệu người trên khắp thế giới. Hiện nay, các tác phẩm của Van Gogh được trưng bày tại những bảo tàng lớn, như một minh chứng sống động cho tài năng và tầm nhìn độc đáo của ông.
Bí ẩn sau các tác phẩm kinh điển
Vincent van Gogh để lại một di sản nghệ thuật đồ sộ với nhiều tác phẩm chứa đựng bí ẩn. Trong đó, Hoa Hướng Dương thu hút bởi vẻ đẹp khác lạ. Một số giả thuyết cho rằng ông cố tình biến tấu hình ảnh hoa để phản ánh tâm trạng bất ổn. Nghiên cứu gần đây lại cho rằng loài hoa trong tranh có thể là kết quả của đột biến gen. Người trồng hoa có thể đã chọn những bông hoa đặc biệt để cung cấp cho các họa sĩ, nhưng nguồn gốc của đặc điểm kỳ lạ như nhụy xanh vẫn chưa được làm rõ.
Đêm Đầy Sao (1889), một trong những kiệt tác của Van Gogh, ra đời khi ông điều trị tại bệnh viện tâm thần Saint-Rémy-de-Provence. Tranh mô tả khung cảnh nhìn từ cửa sổ bệnh viện, nhưng được tái hiện với bầu trời sao siêu thực, không còn song sắt ngăn cách. Hình ảnh cây bách trong tranh, thường gắn với cái chết, thể hiện tâm trạng u uất của Van Gogh. Một nghiên cứu năm 2001 cho rằng việc ông sử dụng thuốc digitalis có thể đã ảnh hưởng đến thị giác, khiến màu vàng trở thành điểm nhấn nổi bật trong tranh.
Bức tranh "Starry Night", vẽ bằng sơn dầu trên vải.
Van Gogh từng sáng tác hai phiên bản Đêm Đầy Sao. Bức đầu tiên, Đêm Đầy Sao trên sông Rhone (1888), mô tả cảnh sông nước phản chiếu ánh sáng. Phiên bản sau, vẽ tại bệnh viện, nổi bật hơn nhờ phong cách biểu cảm mạnh mẽ. Theo nhà sử học Albert Boime, bức tranh này còn mô tả sao Kim cùng các ngôi sao khác, tạo cảm giác ánh sáng chuyển động thông qua sự tương phản màu sắc.
Ngoài tác phẩm, cuộc đời Van Gogh cũng đầy bi kịch. Ngày 23 tháng 12 năm 1888, sau một mâu thuẫn căng thẳng, ông tự gây thương tích và cắt đi một phần tai của mình. Dù có giả thuyết cho rằng họa sĩ Paul Gauguin liên quan đến sự việc, không có bằng chứng cụ thể nào xác nhận điều này. Sự kiện đó khiến Van Gogh phải nhập viện, đánh dấu giai đoạn khủng hoảng tâm lý sâu sắc trong cuộc đời ông.
Mù màu và sự hình thành phong cách hội họa độc nhất
Ngoài câu chuyện nổi tiếng về chiếc tai, một giả thuyết thú vị cho rằng Vincent van Gogh có thể mắc chứng mù màu, cụ thể là mù màu đỏ - lục. Tình trạng này khiến ông gặp khó khăn trong việc phân biệt các sắc thái đỏ và xanh lá, điều có thể giải thích cho phong cách hội họa đặc biệt của ông. Thay vì tuân theo quy tắc phối màu truyền thống, Van Gogh tạo ra bảng màu riêng biệt, đậm chất sáng tạo và hài hòa, không bị giới hạn bởi các quy chuẩn thông thường.
Trong các kiệt tác như Đêm Đầy Sao và Hoa Hướng Dương, ông thường sử dụng tông vàng, xanh dương và màu đất – những gam màu nổi bật ngay cả với người mắc mù màu đỏ - lục. Giả thuyết này càng được củng cố khi các nghiên cứu hiện đại tái tạo lại tác phẩm dưới góc nhìn của người mắc chứng mù màu, kết quả cho thấy các bức tranh vẫn cuốn hút và gây ấn tượng sâu sắc. Sự kết hợp tương phản mạnh mẽ giữa các màu như xanh-vàng, đỏ-xanh lá của Van Gogh tạo nên hiệu ứng thị giác gần như siêu thực, làm nổi bật cảm xúc mà ông gửi gắm qua từng nét vẽ.
Thay vì xem mù màu là một hạn chế, trường hợp của Van Gogh cho thấy đây có thể là yếu tố giúp ông vượt qua giới hạn thông thường của hội họa. Những sắc màu tươi sáng và ấm áp trong tranh của ông không chỉ phản ánh cảm xúc cá nhân mà còn kết nối mạnh mẽ với người xem, tạo nên một phong cách độc nhất vô nhị.
Không chỉ dừng lại ở các tác phẩm nổi bật như Đêm Đầy Sao hay Hoa Hướng Dương, Van Gogh còn để lại dấu ấn mạnh mẽ qua bức tranh Cánh Đồng Lúa Mì và Bầy Quạ, một tác phẩm được cho là dự báo trước cái chết của ông. Hoàn thành vào tháng 7 năm 1890, bức tranh này phản ánh giai đoạn cuối đời đầy biến động khi Van Gogh sống tại Auvers-sur-Oise, Pháp. Mặc dù nhận được sự hỗ trợ từ bác sĩ Gachet và tìm thấy nơi ở yên bình, Van Gogh vẫn không thể thoát khỏi những khủng hoảng tinh thần kéo dài.
Cánh đồng lúa mì với đàn quạ – sơn dầu trên toan, kích thước 101x50 cm.
Trong tranh, cánh đồng lúa mì vàng rực rỡ đối lập với bầu trời u ám, đàn quạ đen bay ngang như điềm báo cái chết, còn con đường nhỏ ngoằn ngoèo không lối thoát thể hiện cảm giác bế tắc. Nét cọ mạnh mẽ và màu sắc tương phản tạo nên một không gian vừa dữ dội, vừa đầy u uất, phản ánh nội tâm giằng xé của Van Gogh vào thời điểm đó.
Nhiều ý kiến cho rằng đây có thể là bức tranh cuối cùng mà ông hoàn thành, trở thành biểu tượng cho cuộc đấu tranh mãnh liệt của ông với nỗi cô đơn và bóng tối trong tâm trí. Theo Daily Art, Cánh Đồng Lúa Mì và Bầy Quạ không chỉ là một bức tranh mà còn là lời tự sự đầy xúc động của Van Gogh. Những chi tiết trong tranh, từ cánh đồng vàng đến bầu trời nặng nề, đều gợi nhắc đến nỗi cô độc và những khó khăn mà ông từng chia sẻ trong các bức thư gửi em trai Theo.
Màu sắc u ám và hình ảnh quạ đen thường được xem như biểu tượng của cái chết hoặc những cảm xúc phức tạp. Đồng thời, cánh đồng lúa mì còn gợi nhắc vùng quê Auvers-sur-Oise, nơi Van Gogh sống những ngày cuối cùng trong đời. Dù gây nhiều tranh cãi về ý nghĩa, bức tranh này vẫn được đánh giá là một trong những tác phẩm giàu cảm xúc nhất, thể hiện tài năng và tâm hồn phức tạp của Van Gogh.
Giả thuyết về cái chết bí ẩn của Van Gogh
Những ngày tháng cuối đời của Vincent Van Gogh là một chuỗi thời gian đầy đau khổ và thử thách, nhưng cũng chính là lúc ông tạo nên những tác phẩm để đời. Sau khi rời bệnh viện tâm thần ở Saint-Rémy, ông chuyển đến sống tại Auvers-sur-Oise, một ngôi làng nhỏ gần Paris. Ở đó, Van Gogh được bác sĩ Paul Gachet chăm sóc, một người không chỉ là bác sĩ mà còn là người đồng cảm với ông về nghệ thuật. Trong chưa đầy 70 ngày sống tại đây, ông đã sáng tác hơn 70 bức tranh, ghi dấu ấn mạnh mẽ về phong cách độc đáo và cảm xúc mãnh liệt.
Vùng quê yên bình Auvers-sur-Oise, với những cánh đồng lúa mì trải dài, những hàng cây bách uốn lượn dưới bầu trời xanh ngắt, trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho ông. Các tác phẩm như Cánh Đồng Lúa Mì và Bầy Quạ, Nhà Thờ Auvers, và Chân Dung Bác Sĩ Gachet thể hiện sự pha trộn giữa niềm đam mê mãnh liệt và cảm giác bất an sâu sắc. Đặc biệt, Cánh Đồng Lúa Mì và Bầy Quạ thường được coi là bức tranh cuối cùng của ông, chứa đựng bầu không khí u ám, những mảng màu mạnh mẽ, và cảm giác cô độc đến tột cùng.
Dẫu vậy, sức khỏe tinh thần của Van Gogh vẫn không ngừng suy giảm. Trong khoảng thời gian từ tháng 5 năm 1889 đến tháng 7 năm 1890, ông thường xuyên trải qua những cơn khủng hoảng tâm lý. Những bức thư gửi em trai Theo phản ánh nỗi tuyệt vọng của ông về cả sức khỏe, tài chính lẫn sự công nhận trong nghệ thuật. Tuy nhiên, chính tình cảm bền chặt với Theo đã trở thành động lực để ông tiếp tục sáng tác bất chấp mọi nghịch cảnh.
Ngày 27 tháng 7 năm 1890, Van Gogh bị bắn vào ngực khi đang ở ngoài cánh đồng lúa mì. Dù vết thương nghiêm trọng, ông vẫn tự mình trở về Auberge Ravoux, nơi ông sống những giờ cuối đời trong sự chăm sóc của bác sĩ Gachet và Theo. Hai ngày sau, vào ngày 29 tháng 7, ông qua đời trong sự đau đớn, hưởng dương 37 tuổi. Đám tang của ông diễn ra trong một bầu không khí giản dị nhưng xúc động. Căn phòng vẽ được phủ đầy những bức tranh cuối cùng, hoa hướng dương và hoa thược dược, cùng những dụng cụ hội họa như một lời tiễn biệt cuối cùng dành cho ông.
Cái chết của Van Gogh vẫn là một bí ẩn chưa có lời giải đáp rõ ràng. Giả thuyết phổ biến nhất cho rằng ông tự sát do tình trạng tâm lý không ổn định. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu hiện đại đã đưa ra các giả thuyết khác, thách thức quan điểm truyền thống này. Một số học giả cho rằng Van Gogh có thể đã bị bắn trong một tai nạn do cậu bé Rene Secretan, người thường xuyên trêu chọc ông, vô tình gây ra. Theo những người ủng hộ giả thuyết này, việc Van Gogh không để lại thư tuyệt mệnh hay không nhắc đến ý định tự sát trong các bức thư gần thời điểm qua đời là một bằng chứng đáng lưu ý.
Dù cuộc đời ngắn ngủi và đầy bi kịch, Van Gogh đã để lại một di sản nghệ thuật đồ sộ, với hơn 2.100 tác phẩm, bao gồm 860 bức tranh sơn dầu và nhiều bản vẽ, ký họa.
Ngoài ra, các nghiên cứu về môi trường sống và chất độc cũng mở ra khả năng khác. Van Gogh thường làm việc dưới ánh sáng của khí đốt vào ban đêm, một nguồn sáng phổ biến thời bấy giờ nhưng chứa nhiều tạp chất độc hại như carbon monoxide, chì, và thạch tín. Những chất này, nếu tích tụ trong cơ thể, có thể gây ra các triệu chứng như trầm cảm, rối loạn tâm lý, và các vấn đề thần kinh – những triệu chứng mà Van Gogh đã phải chịu đựng trong suốt cuộc đời.
Một giả thuyết khác, được đưa ra bởi kỹ sư hóa học người Hà Lan Rene Van Slooten vào năm 2015, gợi ý rằng khí đốt và các chất độc trong môi trường làm việc có thể là nguyên nhân góp phần vào tình trạng sức khỏe suy yếu của Van Gogh. Điều này không chỉ giúp lý giải các vấn đề về tâm lý mà ông gặp phải, mà còn hé lộ một khía cạnh khác về những khó khăn mà ông phải đối mặt trong hành trình sáng tạo của mình.
Dù cái chết của Van Gogh mang nhiều bí ẩn, di sản nghệ thuật mà ông để lại là điều không thể phủ nhận. Trong suốt sự nghiệp ngắn ngủi, ông đã sáng tác hơn 2.100 tác phẩm, trong đó có gần 860 bức tranh sơn dầu. Những kiệt tác như Hoa Hướng Dương, Đêm Đầy Sao, và Cánh Đồng Lúa Mì và Bầy Quạ không chỉ thể hiện phong cách độc đáo của ông mà còn truyền tải những cảm xúc sâu sắc và mãnh liệt.
Van Gogh qua đời trong cô đơn và không được công nhận, nhưng chỉ vài năm sau, tên tuổi ông bắt đầu được vinh danh trong giới nghệ thuật. Từ một họa sĩ bị hiểu lầm, ông đã trở thành biểu tượng của sự sáng tạo và nỗ lực vượt qua nghịch cảnh. Các tác phẩm của ông đã góp phần định hình nghệ thuật hiện đại, ảnh hưởng sâu sắc đến các trường phái biểu hiện và trừu tượng trong thế kỷ 20.
Ngày nay, những bức tranh của Van Gogh được trưng bày trong các bảo tàng hàng đầu thế giới, thu hút hàng triệu lượt khách tham quan mỗi năm. Câu chuyện cuộc đời ông – từ sự đấu tranh với bệnh tật đến hành trình sáng tạo không ngừng – vẫn truyền cảm hứng mạnh mẽ cho những ai khao khát khám phá và theo đuổi đam mê. Dù cuộc sống đầy bi kịch, Van Gogh đã minh chứng rằng nghệ thuật có thể vượt qua mọi giới hạn, trở thành di sản trường tồn với thời gian.
